اینستکس – یافتن راه پیش رو با تجارت ایران

بعد از یک ماه بحث داغ در مورد آینده برجام و تمامیت مکانیزم جدید پرداخت اتحادیه اروپا- اینستکس، استعفای ناگهانی و بازگرداندن وزیر امور خارجه ایران افشاگر جنبه فکری متضاد درون سیاست ایران در قبال موقعیت کشور در اقتصاد جهانی بوده است. در این خبرنامه به برخی از انتقادات اصلی که از اینستکس گرفته شده است می پردازیم که کلید تعاملات اقتصادی ایران با جهان می باشد.

به محض استعفای  آقای محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران از دولت بازار های بورس در فوریه افت کردند. آقای ظریف استعفای خود را در رسانه های اجتماعی اعلام کرد که باعث یک طوفان سیاسی شد و نهایتاً آقای خامنه ای را به طور مؤثر وادار به "پشتیبانی یا اخراج" در قبال مقام ایشان شد. این وزیر کابینه با تجربه احساس کرد که از سوی مقامات ارشد کشور در سیاست خارجه تضعیف شده بود و به دنبال بازدید آقای بشار اسد رئیس جمهور سوریه که بطور آشکار به آن دعوت نشده بود استعفا داد. در پی این اعلامیه بازار بورس تهران بلافاصله ۲٠٠٠ درجه افت کرد که نمایانگر هراس بازارها از تغییر توازن قدرت به سوی تندروهای درون نظام می باشد. وقتی که آقای روحانی استعفای آقای ظریف را رد کرد، که به نحو رسمی در نامه تقدیم نشده بود و همچنین با تایید از آقای خامنه ای این باعث بازگشت ثبات به بازارها شد. بعضی مفسران پیشنهاد کردند این منازعه موقعیت آقای ظریف را قویتر کرده و رویکرد سازنده ایشان نسبت به برجام را تشویق کرده است.

درام سیاسی پیرامون آقای ظریف همزمان با مباحثه داغ در مورد آینده برجام صورت گرفته است. اطلاعیه اتحادیه اروپا در مورد ساز و کار ویژه مالی اروپا برای تجارت با ایران، اینستکس، باعث واکنش های گسترده در ایران شده است. از تایید های محتاطانه تا انتقادات شدید سیاستمداران و سیاست گذاران با نکات فنی و اصول مکانیزم جدید کلنجار میروند. وریتی ایران طرفدار فرصت هایی است که اینستکس برای شرکت های ایرانی فراهم میکند. در این خبرنامه  بعضی از برجسته ترین انتقاداتی که از اینستکس گرفته شده است را مطرح میکنیم و همچنین یک چشم انداز دفاع از اینستکس را عرضه خواهیم کرد.

 انتقاد ١: " اینستکس به اندازه کافی قوی نیست تا بتواند تحریم های آمریکا را خنثی کند".

اخیرا در یک اعلامیه عمومی سفیر آلمان در ایران برای روشن کردن هدف اینستکس سخنانی گفت. ایشان فرمود که اینستکس مستقیما به منظور دور زدن تحریم های آمریکا ایجاد نشده است بلکه برای امکان پذیری معاملات قانونی میباشد. اتحادیه اروپا پایبند این اصل میباشد که نهادهایی که از سوی اتحادیه اروپا یا سازمان ملل متحد به عنوان سازمان های تروریستی یا جنایی ممنوع نیستند را نباید برای تجارت با اروپا یا شرکای مالی آنها مسدود کرد. فرامرزی بودن تحریم های آمریکا به این معنا است که در حال حاضر راه تجارت این نهاد ها مسدود است و اینستکس به منظور رفع این مشکل ایجاد شده است. هدف انجام این کار ایجاد یک مکانیزم پایدار برای ایران است تا قادر به ادامه تجارت با جهان در زیر تحریم های آمریکا باشد.

در گذشت زمان همچنین ممکن است ناظر باشیم که اینستکس پیشگام تمایل بین المللی گسترده تر در جویش راه حل های خلاقانه به محدودیت دسترسی ایران به دلار شود. فرانسه، آلمان و انگلیس تنها کشورهای جهان نیستند که به دنبال چنین اقداماتی هستند. ماه گذشته مقامات ترکیه و ایران برای گفتگو در مورد اینکه یک سیستم بانکی اسلامی چگونه میتواند به حفظ روابط تجاری کمک کند مذاکره کردند. ایران و هند یک مکانیزم پرداخت پیشرفته ایجاد کرده اند که به موجب آن درآمد های نفتی ایران به ارز روپیه در پنج بانک در سراسر هند نگهداری شده که برای خرید اجناسی که ارزش تعریف شده روپیه دارند استفاده میشود. ایران همچنین پیشینه چنین معاملاتی با روسیه و چین دارد.

انتقاد ۲: " شرکت ها از تحریم های آمریکا بسیار بیمناک هستند، و اینکه اینستکس آن مشکل را حل نخواهد کرد".

یک اجماع عمده در جامعه تجاری وجود دارد که شرکت های بزرگی که رد پای بین المللی بزرگ دارند و مستقیما در اقتصاد آمریکا سهیم هستند اصلا تمایلی به استفاده از مکانیزم پرداخت اتحادیه اروپا  ندارند که دلیلش ترس از قرار گرفتن در مقابل تحریم ها میباشد. هر چند شرکت های کوچک و متوسط ممکن است به این مسئله بیشتر از دید یک فرصت و کمتر به عنوان یک ریسک بنگرند. اینستکس ممکن است برای بعضی از شرکت ها گزینه قابل دوامی باشد پس در حال حاضر بسیار زود است که از فرصت موفقیت آن منصرف شد. دسترسی به صادرات نفت و گاز ایران و همچنین جذابیت بازار بزرگ مصرف کننده گان ایران ممکن است برای شرکت هایی که کمتر در معرض معامله با بازار آمریکا قرار گرفته اند قانع کننده باشد.

انتقاد ٣: " سیستم های داد و ستد کالا در اقتصاد های پیشرفته جهانی امروزه کارآمد ندارند".

در اوج فشار تحریم های قبل از برجام ایران جویای مکانیزم های داد وستد کالای مشابه برای دسترسی به تجارت غیر دلاری بود اما فقط موفقیت محدودی کسب کرد. نا کارآمدی ها و فقدان قدرت نفوذ در مذاکرات و عملکرد بالای برنامه اجرایی در میان آمریکا و متحدان آنها باعث انباشتن سپرده های ارزی بزرگ در خارج از طرف ایران شد – برای مثال در چین و هند – که از لحاظ نظری در دسترس بودند ولی از لحاظ کار آمدی قابلیت دسترسی به آنها نبود. طبق این شواهد شک گرایان نظریه معتبری دارند.

لیکن باید دید که آیا در تحریم های اخیر "اِسنپ بَک" یا "بازگشت ناگهانی" همان اثر خفه کننده را مانند تحریم های قبل دارد. این بار اقدامات یک جانبه میباشد و دارای پشتیبانی بین المللی قبل نیست که در آن به عنوان یک اهرم بر شرکای تجاری و مالی در سراسر جهان استفاده شود. بسیاری از شرکای بین المللی و حتی اتحادیه اروپا آگاهانه مخالفت کردند و خود را از رویکرد آمریکا خارج ساختند.

این ممکن است انعطاف پذیری بیشتری برای شرکای اصلی تجارت با ایران فراهم کند تا بتوانند راه حل های خلاقانه برای بهبود عملکرد  داد و ستد کالا را فراهم کنند. فرصت های تجاری به اندازه ای بزرگ میباشند که کارآفرینان را برای روانتر کردن کارایی روند جدید جذب کند. بعضی مفسران به مبادلات نفت به عنوان یک چارچوب مفید مینگرند و بعضی دیگران به سیستم های عامل دیجیتالی برای بهبود آگاهی بازار و تطبیق محصولات بینش دارند.

انتقاد ٤: " اروپایی ها از اینستکس به عنوان یک اهرم سیاسی برای تحمیل تغییرات سیاست داخلی و تحقیر ایران استفاده میکنند".

مخالفان با نفوذ روند برجام از چیزی که به تفسیرشان شرایط غیر منطقی متصل به اینستکس میباشد شکایت کردند. بیانیه سه کشور اروپایی پیشنهاد انتظار از ایران برای حل مسائل عدم انطباق با استانداردهای سازمان ملل متحد بود. این پیشنهاد تضاد بارزی با مناظره داخلی ایران در مورد تصویب قوانین ضد پولشویی و ضد تروریسم که کشور را با استانداردهای بین المللی که گروه ویژه اقدام مالی (اِف اِی تی اِف) آن را توسعه داده است دارد. آنهایی که ضد قوانین گروه ویژه اقدام مالی (اِف اِی تی اِف) هستند تلاش کردند موضع اتحادیه اروپا را به نوعی فرصت طلبی سیاسی تشبیه کنند.

پس چرا اتحادیه اروپا در مورد یک روند تصویب قانون داخلی در ایران چیزی برای گفتن دارد؟ خوب، به دلیل اینکه این موردی است که شرکت های خواستار تجارت کم ریسک با ایران تقاضا میکنند.  نگرانی اصلی اتحادیه اروپا پایداری مکانیزم پرداخت میباشد. مقامات اروپایی از این واقعیت آگاه هستند که کیفیت اطمینانی که آنها و مقامات ایرانی به شرکت ها در مورد قانونی بودن داد و ستد شان میدهند برای تجارت در جوی معتمد حیاتی میباشد. پایداری اینستکس منوط بر پیوستن به استانداردهای تجاری سازمان ملل متحد میباشد که شامل قوانین گروه ویژه اقدام مالی (اِف اِی تی اِف) است. این به معنای آن است که نهادهای مانند هم در تهران و پاریس باید پایبند دقیقا همان استاندارد ها باشند.

در واقع اتاق بازرگانی ایران و چین روشن کرد که مطالبات فراتر از نهاد های اروپایی میرود. شرکت های چینی قبل از هر داد و ستدی منتظر انطباق ایران با گروه ویژه اقدام مالی (اِف اِی تی اِف) هستند. به تازگی گروه ویژه اقدام مالی (اِف اِی تی اِف) یک تمدید چهار ماهه تا ماه ژوئن اعطا کردند تا ایران بتواند با برنامه عملی انطباق یابد اما این روند از سوی مجمع تشخیص مصلحت نظام متوقف شده است. اگر ایران قادر نشود قبل از این ضرب الاجل انطباق یابد آنوقت به لیست سیاه گروه ویژه اقدام مالی (اِف اِی تی اِف) باز میگردد که باعث سختی بیشتری در تعامل با نهادهای مالی خارجی خواهد شد. با تمام انتقاداتی که از تعهد اروپا برای موثر کردن اینستکس گرفته میشود چنین شکستی در بر قراری ثبات در امور داخلی کشور میتواند منجر به از بین بردن این ابتکار در نطفه بشود.